poniedziałek: nieczynne
wtorek – piątek: 9.00-16.30
sobota – niedziela: 10.00-17.30
więcej informacji
Perłoródka rzeczna. Perły z sudeckich potoków
Perłoródka rzeczna nazywana dawniej skójką perłorodną to duży małż słodkowodny występujący w bardzo czystych, zimnych rzekach i strumieniach północnej Europy, wymagający jednocześnie wody dobrze natlenionej i o niskiej zawartości wapnia.
Skójki przeciętnie żyją kilkadziesiąt lat, często dożywają jednak wieku ponad stu lat. Najstarszy znany osobnik pochodzi ze Szwecji a jego wiek licząc warstwy muszli pod mikroskopem określono na 217 lat.
Perła to wytwór różnych gatunków małży składający się w 90 procentach z aragonitu czyli krystalicznego węglanu wapnia oraz z konchioliny, organicznej substancji białkowej scalającej aragonit.
Perły wytwarzane są przez nabłonek płaszcza małża jako reakcja obronna w wyniku drażnienia przez obce ciało, na przykład ziarnko piasku lub jajo pasożyta.
Najcenniejsze perły wytwarzają morskie perłopławy należące do rodzajów Pteria i Pinctada. Istnieją także gatunki słodkowodne potrafiące wytwarzać perły a należy do nich miedzy innymi perłoródka rzeczna (Margaritifera margaritifera).
Historia
Do XVIII wieku skójka występował licznie w rzekach i strumieniach Dolnego Śląska o czym wspominają różne źródła historyczne.
Skójki perłorodne należały wtedy do panującego władcy (tzw. regalia) lub właściciela danego terenu. Jeden z pierwszych przekazów dotyczący skójki pochodzi z 1595 roku w którym cesarz Rudolf II Habsburg udzielił zezwolenia Janowi Ecksteinowi i Leonardowi Stadlerowi prawa „na przepatrywanie swobodne i bez jakichkolwiek przeszkód gór wszelkich, a zwłaszcza Karkonoszy w poszukiwaniu za perłami“.
W 1607 roku, przyrodnik Kaspar Schwenckfeldt z Gryfowa poświęcił perłom ustęp w swojej pracy „Hirschbergischen warmen Bades”. Z tego źródła wiadomo, że perły pozyskiwano z rzeki Kwisy w rejonie Gryfowa i Leśnej. Perły te charakteryzowały się różnymi kształtami, od idealnie okrągłych po wydłużone (tzw. barokowe) oraz zmienną kolorystyką, przy czym ceniono najbardziej tylko odmiany białe.
W 1612 roku ukazało się dzieło Walentego Roździeńskiego „Officina ferreria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego” w którym wymienione są dolnośląskie perły „Pod Gryfibergą perły śliczne z rzeki Kwisy wyjmują, jak grochowe ziarna, tymi czasy”. Z kolei w roku 1689 niejaki Samuel Ledel ze Zgorzelca sprzedał dwie sztuki pereł z Kwisy za 5 talarów a kupiec odsprzedał je za 10 talarów (dwumiesięczne wynagrodzenie robotnika).
Perłoródka występowała także w Nysie Kłodzkiej, Nysie Łużyckiej, w Bobrze oraz w potokach północnych stoków Gór Złotych.
W okresie od XV do XVIII wieku głównymi ośrodkami połowu pereł na Dolnym Śląsku były okolice Leśnej koło Lubania Śląskiego, Gryfowa i Bolesławca. Najwięcej pereł pozyskiwano z Kwisy i jej dopływów a zwłaszcza z Miłoszowskiego Potoku. W Miłoszowie koło Leśnej w XVII wieku założono nawet szlifiernię pereł [1]. Szlifiernie istniały także w Lechowie (dziś część Leśnej) i Pobiednej.
W 1729 August II Mocny, król Polski i książę koronny Saksonii, wydał edykt zabraniający dzikiego połowu w Kwisie oraz ustanowił okres ochronny dla młodych skójek perłorodnych. Karą za bezprawny połów perłoródki było obcięcie ręki [3].
Natomiast w 1752 mieszczanin z Leśnej, niejaki Kacper Ludwig Treubluth otrzymał od polskiego króla Augusta III Sasa prawo połowu pereł i otrzymał tytuł „elektorskiego poławiacza pereł“. Jednak perłoródek było wtedy już tak mało, że za pieniądze uzyskane z połowu nie był w stanie utrzymać siebie i rodziny.
Przyczyny wyginięcia w Sudetach
Intensywna eksploatacja pereł doprowadziła do powolnego zaniku perłoródki w rzekach i potokach Dolnego Śląska. Pod koniec XIX wieku i na początku XX perłoródki spotykano już coraz rzadziej w wodach Dolnego Śląska. Przyczyną wymierania tego małża na tym terenie oprócz nadmiernego odłowu była także intensyfikacja przemysłu w tym okresie i zanieczyszczenie rzek przez ścieki fabryczne. Także szereg innych zjawisk związanych z gospodarką człowieka, jak regulacja rzek i osuszanie terenów przybrzeżnych, wyrąb lasów oraz intensyfikacja rolnictwa wywołały niepożądane dla skójki zmiany środowiska.
Innym czynnikiem było zarybianie w XIX wieku podgórskich rzek pstrągiem tęczowym (Oncorhynchus mykiss), gatunkiem obcego pochodzenia sprowadzonym z Ameryki Północnej, który ograniczył liczebność rodzimego pstrąga potokowego (Salmo trutta) będącego czasowym żywicielem pośrednim dla glochidiów czyli larw skójki. Niestety larwy perłoródki nie mogą przeobrazić się na pstrągu tęczowym.
Niebezpiecznym wrogiem skójki stał się też sprowadzony do Europy na początku XX wieku piżmak amerykański (Ondatra zibethicus). Te futerkowe zwierzęta szybko wydostały się z farmy położonej w okolicach Pragi i rozprzestrzeniły na terenach karkonoskiego pogórza. Zwierzęta te zwłaszcza zimą gdy nie mają wystarczającej ilości pokarmu roślinnego potrafią sięgnąć po łatwą zdobycz jaką są mięczaki [2] [3].
Gdzie jeszcze można spotkać perłoródkę ?
Najliczniejsze populacje występują w:
- północnej Rosji, w rzekach półwyspu Kola (największa i najzdrowsza populacja)
- Skandynawii
- Szkocji
- północnej Hiszpanii
- Portugalii
W Europie środkowej i zachodniej największe populacje występują w:
- w Niemczech
- w Czechach (Szumawa)
- w Austrii
oraz mniej liczne w:
- różnych rejonach Belgii, Francji, Luksemburgu
- w krajach bałtyckich
Muszlę perłoródki rzecznej można obejrzeć w naszym Muzeum na wystawie "Świat zwierząt".
[1] Stanisław Leszczyński, Krzysztof Bosiak: Dawna Leśna: widoki, zabytki, sztuka użytkowa. Jelenia Góra, wyd. Poligrafia: 2001.
[2] Dutkiewicz Jacek: Skójka perłorodna – gatunek wymierający. Chrońmy przyrodę ojczystą PWN lipiec-sierpień 1958, zeszyt 4
[3] Katarzyna Zając: Perłoródka rzeczna Margaritifera margaritifera – perspektywy zachowania gatunku. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, tom 65, zeszyt 2, marzec/kwiecień 2009
