poniedziałek: nieczynne
wtorek – piątek: 9.00-16.30
sobota – niedziela: 10.00-17.30
więcej informacji
Jeleń olbrzymi. Największy rogacz wszech czasów
Jeleń olbrzymi (Megaloceros giganteus) zwany też łosiem irlandzkim (Irish elk), jest wymarłym gatunkiem z rodzaju Megaloceros i zarazem jednym z największych jeleni, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi. Wzrost w kłębie tego ogromnego zwierzęcia wynosił do 2,1 m a masa ciała wahała się w przedziale od 540 do nawet 700 kg.
Jeleń olbrzymi posiadał też największe poroże wśród przedstawicieli jeleniowatych (Cervidae). Jego rozpiętość dochodziła do 3,65 m a waga do 40 kg. Okaz prezentowany w naszym muzeum posiada poroże o rozpiętości 2,5 m.
Pierwotnie uważano, że gatunek ten spokrewniony jest z łosiem ze względu na łopatowate poroże, jednak najnowsze badania genetyczne wykazały, że najbliższym jego krewniakiem jest daniel (Dama dama).
Zasięg występowania jelenia olbrzymiego obejmował Europę, północną Afrykę oraz północną Azję, gdzie sięgał aż po Bajkał. Jego kopalne szczątki pochodzą już z późnego plejstocenu (ok. 400 tys. lat temu), z kolei najnowsze pozostałości tego gatunku pochodzą z Syberii a datowanie metodą węgla określiło ich wiek na około 7700 lat.
W Europie jelenie olbrzymie przetrwały najdłużej w Irlandii, gdzie ostatecznie wyginęły około 11 000 lat temu, zanim jeszcze pojawił się tam człowiek. Najwięcej kopalnych kości należących do ponad 100 osobników znaleziono w bagnach Ballybetagh niedaleko Dublina.
Jedyny w kraju kompletny szkielet jelenia olbrzymiego prezentowany w naszym muzeum również pochodzi z Irlandii a swoją czarno-brunatną barwę zawdzięcza torfowi, w którym został znaleziony. Szkielet ten został zakupiony pod koniec XIX wieku, w czasie gdy dyrektorem muzeum był prof. dr Carl Chun.
Dlaczego wyginął?
Przyczyny wyginięcia jelenia olbrzymiego nie zostały jednoznacznie wyjaśnione.
Po raz pierwszy naukowy opis jelenia olbrzymiego sporządził w 1697 roku Thomas Molyneux. Twierdził on, że olbrzymi irlandzki jeleń nie wyginął i błędnie utożsamił go z łosiem amerykańskim (Alces alces gigas).
Jedna z teorii zakłada, że do jego zagłady przyczyniło się ogromne poroże. Twierdzono, że w drodze ewolucji poprzez dobór płciowy poroże zwiększało się aż osiągnęło rozmiary uniemożliwiające zwierzętom normalne funkcjonowanie, utrudniając przykładowo pochylanie czy przekręcanie głowy. Takie poroże nie mogło więc też stanowić narzędzia walk godowych, tylko pełniło jedynie funkcję reprezentacyjną. Teoria ta została jednak obalona przez amerykańskiego paleontologa Stephena Jay Goulda w 1974 roku, który udowodnił, że poroże jelenia olbrzymiego było proporcjonalne do jego masy ciała i w związku z tym nie mogło być przyczyną wymarcia. Z pewnością jednak tak wielkie poroże mogło utrudniać przemieszczanie się zwierzęcia podczas ucieczki przed drapieżnikami w terenie gęsto zadrzewionym.
Jeleń olbrzymi znany był ludziom pierwotnym. Naskalne malowidła w jaskiniach Lascaux we Francji.
Inna teoria zakłada, że do zagłady jelenia przyczyniły się zmiany klimatyczne podczas ostatniego zlodowacenia. Niższe temperatury spowodowały skrócenie okresu wegetacyjnego oraz zmianę szaty roślinnej z leśnej w podobną do tundry i tym samym spowodowały niedobór pełnowartościowego pokarmu, którym żywiły się jelenie. Szczególnie musiały cierpieć z tego powodu młode, rosnące osobniki, a te które urodziły się późnym latem nie miały szans na przeżycie. Niedobór pełnowartościowego pokarmu mógł być też problemem utrudniającym uzupełnianie ogromnych ilości wapnia i fosforanów niezbędnych do odbudowy zrzucanego co roku poroża przez dorosłe samce.
Kolejna teoria zakłada, że do wymarcia jelenia olbrzymiego mogli przyczynić się pierwotni ludzie lecz nie poprzez polowania, ale migrując roznosili różne bakterie i wirusy, na które zwierzęta żyjące w innych rejonach nie były odporne i ginęły na skutek szerzących się chorób.
Możliwe też, że wszystkie te czynniki nałożyły się i każdy z nich miał swój udział w wymarciu jednego z największych jeleni żyjących na Ziemi.
